Španija je tokom čitavog srednjeg veka predstavljala centar ukrštanja triju najrazvijenijih civilizacija sveta. Hrišćani su vladali severnim delom, Mavari južnim delom poluostrva, dok Jevreji Sefardi uspešno koegzistiraju i sa jednima i sa drugima a da nikada nisu težili uspostavljanju svoje teritorijalne, političke ili vojne moći. Iako su tri etničke i verske zajednice delile jednu teritoriju, ipak su živeli odvojeno.
Jevrejska zajednica koja je naseljavala teritorije Iberijskog poluostrva pripada grupaciji Sefarda (los sefarditas/sefardíes), i nastanjuje čitavu teritoriju Španije sve do poslednjih godina XV veka, kada su proterani zajedno sa Mavarima. Gradovi sa značajnim prisustvom jevrejskog stanovništva bili su Toledo, Kordoba, Sevilja, Palma de Majorka i Herona.
Uticaj na jezik i razvoj nauke
Prvi tragovi postojanja jevrejskog stanovništva na tlu Iberijskog poluostrva mogu se naći još u III veku nove ere. Naziv Sefardi su dobili po teritoriji tadašnje Španije i Portugala koju je naseljavala jevrejska zajednica i kojoj su dali ime Sefard. Ova zajednica Jevreja takođe ima i svoj jezik – ladino, koji predstavlja arhaičnu varijantu kastiljanskog jezika. Bavili su se tkanjem, šivenjem, krojenjem, bojenjem tkanina, izradom nakita, ali su bili poznati i kao dobri bankari, poreznici i kao dobri lekari i često su radili na španskim dvorovima. Takođe su posedovali i znanja astronoma, književnika, pesnika, matematičara, prevodioca i kartografa koja su preneli i na svoje španske sunarodnike.
Prema određenim pisanim izvorima, otkriće Amerike od strane Kolumba ne bi bilo uspešno da jevrejski geografičari i astronomi nisu radili sa njim na pravljenju mape.
Hrišćanski kult se u početku nije bitnije razlikovao od jevrejskog, ali se vremenom hrišćanska liturgija postepeno odvajala od jevrejske dok nije dostigla potpunu nezavisnost u formama i strukturi. Međutim, sačuvala je osnovne elemente jevrejskog bogosluženja, a to su pored čitanja Biblije, pevanje i recitovanje psalama. Pored liturgijske muzike, pod uticajem Jevreja razvijaju se još i religiozna muzika namenjena pevanju o određenim verskim praznicima kao i svetovna muzika izvođena na javnim događajima. S toga, u rečniku španskog jezika vremenom su se ustalile i mnoge reči jevrejskog porekla: (pre svega religijske) aleluya, amén, Edén, Pascua, sábado, Satanás.
Razvoj arhitekture
Jevreji su na tlu Iberijskog poluostrva vekovima davali značajan doprinos umetnosti. Na islamskoj i hrišćanskoj teritoriji oni su živeli u četvrtima (juderías) koje su jasno odvojene od ostatka grada. Ove četvrti su se dosta razlikovale od hrišćanskih i mavarskih i često su obeležavane pločicama (los azulejos) sa posebnim simboličkim oznakama. Na njima se nalaze tri važna jevrejska simbola: Simbol zajednice Sefarda (El símbolo de la Red de Juderías de España) koji podseća na mapu Iberijskog poluostrva; reč život, ispisana na hebrejskom jeziku (Jai); i slika svećnjaka sa sedam zubaca koja simbolizuje svetlost. Središte svake četvrti je uvek činila sinagoga ali su španski Jevreji uglavnom bili podređeni i prilagođavali se zajednicama sa kojom žive.
Najpoznatije monumentalne zaostavštine četvrti juderías u Španiji su: bazilika – Iglesia de San Vicente (Ávila); Aljama de Santa Cruz (Sevilla) koja je jedna od najstarijih jevrejskih četvrti u Španiji čije su sinagoge danas pretvorene u crkve. U Kordobi se nalazi jevrejska četvrt sa karakterističnim uskim ulicama i uređenim dvorištima a u gradiću Lucena, (koji je deo provincije Kordoba) se nalazi najvece jevrejsko groblje u Evropi – la perla de Sefard.
Autor teksta: prof. španskog jezika, Marija Jevtić
